Trudno zajrzeć pod wodę, trudno podpatrywać, co się w niej dzieje. Znacznie łatwiej można obserwować to, co dzieje się na brzegach. Znakomity polski botanik, specjalista od roślin wodnych, profesor Stanisław Bernatowicz przez wiele lat obserwował zjawiska przyrodnicze towarzyszące okresom rozrodu poszczególnych gatunków ryb. Swoje badania prowadził na północy Polski, wpierw w jeziorach Wileńszczyzny, później na Mazurach. Swoje spostrzeżenia zestawił w postaci kalendarza biologicznego, wiążącego terminy tarła z rozwojem nadbrzeżnych i wodnych roślin oraz występowaniem przymrozków i zjawisk lodowych. Kalendarz ten, pod nazwą fenologia rozrodu ryb, wszedł do kanonu dzieł ichtiologicznych Europy.
Profesor Bernatowicz wyróżnił 16 okresów rozrodu, z których część na siebie zachodzi. Czytając kalendarz biologiczny, w skrócie przedstawiony poniżej, trzeba pamiętać, że powstał w oparciu o obserwacje ryb w jeziorach północnej Polski.
Szczupaki
Przy brzegach jezior szczupak trze się, gdy tylko lód odtaje od brzegów, zaczyna kwitnąć podbiał i w pełni kwitnie lepiężnik różowy. W tym samym czasie odbywają tarło lipienie i głowacice. Koniec tarła zbiega się z rozwijaniem się pierwszych liści grążela żółtego i pękaniem pąków liściowych olszy. Na płyciznach śródjeziornych szczupaki trą się nieco później – kiedy przekwita podbiał, a w pełni kwitnienia jest knieć błotna, czyli kaczeńce. Definitywnie tarło szczupaków kończy się z pełnym kwitnieniem czeremchy.
Okonie
W małych i płytkich jeziorach, w których woda szybko się nagrzewa tarło okoni zaczyna się wraz z pękaniem pąków liściowych olszy, a kończy, gdy zakwitają kaczeńce. Podobnie jest w małych rzekach. W dużych jeziorach tarło zaczyna się z pełnym kwitnieniem mniszków i kaczeńców, a kończy, gdy kwitną grusze.
Jazgarze
Tarło zaczyna się, gdy stopnieją resztki lodów na brzegach, a kończy w pełni kwitnienia mniszków. Tuż po jazgarzach trą się okonie w dużych jeziorach.
Jazie
Tarło jazi trwa tylko kilka dni, w czasie kiedy zaczynają kwitnąć kaczeńce.
Płocie
W małych jeziorach i małych, płytkich rzekach tarło płoci zaczyna się wraz z pojawieniem się pierwszych młodych liści na olszach i pełnym kwitnieniem podbiału, kończy gdy zakwitają mniszki. W tym czasie zaczyna się tarło płoci w dużych jeziorach i rzekach, a kończy się, gdy mniszki są w pełnym kwitnieniu.
Sandacze
Tarło zaczyna się, gdy zakwitają jabłonie. Pełnia tarła przypada na kwitnienie kasztanowców, a zakończenie na przekwitanie grusz.
Leszcze
Leszcze odbywają tarło w dwu okresach. Pierwszy przypada na pełne kwitnienie jabłoni i kasztanowców, kończy wraz z kłoszeniem się żyta. Drugi okres tarła zaczyna się w czasie pełnego zakwitu chabrów bławatków i początków kwitnienia bzu czarnego.
Krąpie
Zaczynają tarło pod koniec drugiego tarła leszczy, przy pełnym kwitnieniu chabrów, bławatków, żyta i kaliny.
Wzdręgi
Zaczynają się trzeć kiedy kwitną bławatki, żyto i pięciornik gęsi. Kończą tarło, gdy przekwita bez czarny.
Ukleja
Ukleje, jak leszcze, mają dwa okresy tarła. Pierwszy przypada na okres między kłoszeniem się a zakwitaniem żyta. Drugi na czas kwitnięcia lipy szerokolistnej.
Karasie
Tarło karasi zaczyna się wraz z zakwitaniem bzu czarnego, kończy gdy kwitnie kalina. W podobnym czasie trą się również karasie srebrzyste.
Sumy
Rozród sumów przypada na okres między kwitnieniem bzu czarnego i kaliny.
Liny
Początek tarła linów jest wraz z początkiem kwitnienia bzu czarnego. Największe nasilenie tarła przypada na zakwitanie lipy.
Sielawy
Tarło sielaw zaczyna się “gdy młode brzozy utraciły przeszło połowę liści, a stare brzozy są już bez liści”. Najbardziej intensywne tarło jest w dniach, kiedy pojawia się pierwszy lód przy brzegu. Jednolita tafla nawet cienkiego, pierwszego lodu jest oznaką końca tarła.
Sieje
Tarło rozpoczyna się po utracie przez brzozy wszystkich liści, a kończy, kiedy jeziora pokrywają się lodem.
Miętusy
Rozpoczynają tarło, kiedy ustalą się silne mrozy, a lód “utrzymuje konia z załadowanymi saniami” (co najmniej ma grubość 6 cm).
