Świnki odżywiają się głównie glonami obrastającymi leżące na dnie kamienie. Występowanie glonów decyduje więc o obecności świnek w określonych rewirach rzeki.
Glony rosną w rzece wszędzie tam, gdzie mają wystarczającą ilość światła. W rzekach górskich i podgórskich, które niosą wodę przejrzystą, całe koryto jest mocno prześwietlone. Jednak w miarę, jak rzeka się powiększa i pogłębia, woda w niej staje się bardziej mętna, a na dnie rośnie coraz mniej glonów. W końcu zanikają tam zupełnie i występują tylko wzdłuż brzegów. W takiej rzece świnki żerowisk już nie mają i po prostu znikają. Niegdyś, gdy rzeki nie były tak zanieczyszczone i mętne, świnki były czymś powszechnym. W XIX wieku łowiono je nawet w dolnej Wiśle, m.in. w okolicach Gdańska.
Najlepszym siedliskiem dla świnek są rzeki krainy lipienia i brzany, i takie w nich miejsca, gdzie jest dosyć silny prąd wody. Wypłukuje on piaski i namuły, dlatego dno niemal całego koryta pokrywają otoczaki. Są one najlepszym podłożem dla glonów, a świnki mają wargi i pyszczki tak przystosowane, że łatwo im je z nich zbierać.
Świnki nie lubią zbyt szybkiego nurtu, bo, po pierwsze, odrywa glony od podłoża, po drugie zaś na przeciwstawianie się jemu tracą zbyt dużo energii. W takich miejscach za to składają ikrę.
W naszym dosyć chłodnym klimacie glony rosną powoli. W miejscach, gdzie zostały wyjedzone, trzeba długo czekać, nim odrosną. Tymczasem świnki, skupiające się nieraz w bardzo licznych ławicach, wyjadają dokładnie cały dostępny im pokarm. Dlatego, zwłaszcza latem, bywają bardzo ruchliwe. Czasem podejmują nawet dalekie wędrówki. Zachowują się więc trochę tak, jak roślinożerne ssaki, które, gdy wyjedzą cały pokarm na jednym pastwisku, przenoszą się na inne.
Świnki, dla których glony stanowią około 70% pokarmu, zjadają je “jak leci”, nie mają jakichś ulubionych gatunków. W rzekach z szybkim nurtem najliczniej występują okrzemki, które gromadzą sporo tłuszczu. Dlatego mięso świnek też zawiera nieco więcej tłuszczu niż inne rzeczne ryby. Może go być nawet 8%.
Żeby się odżywiać glonami porastającymi podłoże, trzeba je stamtąd zeskrobywać. Konieczne jest do tego odpowiednie narzędzie. Dla świnki tym narzędziem jest otwór gębowy, którego kształt wyraźnie odróżnia ją od innych ryb. Jest to wąska, poprzeczna szczelina ustawiona na spodzie głowy. Dolna warga ma ostrą zrogowaciałą krawędź, która służy do odcinania glonów od podłoża. Mięsisty pysk, przypominający nieco nos, razem z górną, miękką wargą, kierują odcięte glony do jamy gębowej.
Gdy świnki żerują na płaskich powierzchniach, na przykład na kamieniach, zostawiają na nich charakterystyczne, dobrze widoczne ślady po wyjedzonych glonach. Ślady te mają najczęściej kształt półksiężyca. Ich szerokość wynosi od 10 do 30 mm i dokładnie odpowiada szerokości otworu gębowego świnki.
Podczas żerowania świnki często przekręcają się na bok, bo w takiej pozycji łatwiej im pozyskać pokarm. Padające na nie światło odbija się jak od lusterka. Jest to tzw. lusterkowanie. Dla wędkarzy to znak, gdzie zarzucić wędkę.
Ale nie samymi glonami świnki się odżywiają. Pośród glonów, niczym w miniaturowych lasach, żyje wiele innych organizmów: bakterie, pierwotniaki, larwy owadów, skorupiaki i inne niewielkie żyjątka. Glony z taką wkładką to dla świnki pokarm bardzo treściwy. Nieraz same chwytają larwy owadów, głównie ochotki, chruściki, jętki lub meszki, większe denne skorupiaki, a czasem także ikrę ryb
i najmniejszy narybek. Rzadko jednak pokarm mięsny stanowi więcej niż 10% całego ich menu.
Świnki zjadają sporo piasku lub mułu. Na ogół razem z glonami, bywa jednak, że specjalnie ryją w dnie i połykają denne osady. Mogą mieć wówczas jelita dosłownie nabite mułem. Chodzi im oczywiście nie o muł, lecz o żyjące w nim organizmy, a także o martwą, rozkładającą się materię organiczną, zwaną detrytusem. Wszystko to jest znacznie mniej pożywne niż glony, ale tym się ratują, kiedy brak innego pokarmu.
wbo
