Gdy nowe pokolenie pstrągów rozwija się w ikrze zagrzebanej w żwirze potoków, jego rodzice, po trudach tarła, muszą się jeszcze zmagać z obniżoną temperaturą, wezbraniami, brakiem pokarmu, lodem, a w suche zimy z ograniczoną liczbą dostępnych siedlisk.
Najważniejsze jest znalezienie odpowiedniego stanowiska. Zimą pstrągi wybierają takie miejsca w rzece i tak się w nich zachowują, żeby tracić jak najmniej energii. Uda im się spełnić ten wymóg tylko wtedy, jeżeli znajdą miejsce ze słabym przepływem wody i z odpowiednią kryjówką, która zabezpieczy je przed drapieżnikami. Dlatego pstrągi wolą w tym czasie miejsca głębsze. Zimą trzeba ich więc szukać w głębszych płaniach, wzdłuż brzegów, w wolnym nurcie poprzedzającym bystrzyny. Rzadko natomiast spotyka się je w szybkim nurcie bystrzyn, na środku potoków, we wlotach do płani, czyli tam, gdzie najchętniej przebywają latem.
Dobrymi kryjówkami na zimę są doły pod podmytymi brzegami, stopnie wodne, zatopione konary drzew, gałęzie, rośliny wodne, czasem większe kamienie i głazy. Zimą pstrągi znacznie rzadziej niż latem stoją za głazami, ale i teraz sprawdza się zasada, że jak głaz duży, to i pstrąg za nim niemały. W bardzo korzystnych siedliskach może przebywać kilka pstrągów, bo o tej porze stają się one mniej agresywne. Ale na to decydują się głównie mniejsze osobniki, nie przekraczające 30 cm.
Pewien wpływ na wybór miejsca w rzece mają źródła bijące z jej dna. Wypływająca z nich woda ma w zimie temperaturę nieco wyższą od temperatury wody w rzece i do tego jest ona stała. W takich miejscach pstrągi podczas tarła, kopią gniazda, ale same też chętnie tam przebywają. Co prawda zjawisko to jest dziś dopiero rozpoznawane przez badaczy, wiadomo jednak, że ryby, zimujące w pobliżu dennych źródeł, lepiej przeżywają trudny dla nich okres zimy. Podczas badań zauważono, że pstrągi potokowe nie stoją przy samych źródłach (tak jak pstrągi źródlane), ale nieco niżej, gdzie woda jest już trochę wymieszana. Powodowane zapewne jest to instynktem przetrwania.
Wyraźnie cieplejsza woda podniosłaby metabolizm ryby, a ten nie byłby dopasowany do otaczającej go bazy pokarmowej. Wędkarze łatwo znajdują miejsca, w których są podwodne źródła. Mało kiedy można je spotkać na łąkowych odcinkach rzek. Najczęściej są przy skarpach lub dużych wzniesieniach sąsiadujących z przepływającą rzeką.
Spore znaczenie dla życia w zimowej rzece ma także lód. W górnym biegu potoków i rzek, gdzie prąd jest bystry, lód pojawia się głównie przy brzegach i tam, gdzie woda jest najspokojniejsza. Lód brzegowy zwęża ciek, a to z kolei przyspiesza przepływ wody w miejscach, które są od niego wolne. Na takich odcinkach rzek pstrągi wybiorą stanowiska pod lodem, gdzie jest najspokojniej.
Zdarza się czasem, że potok niesie tzw. wodę przechłodzoną. Ma ona temperaturę nieco poniżej zera. Powstają w niej kryształki lodu, ale nie mogą się ze sobą połączyć, bo są w ciągłym ruchu. Osiadają natomiast na dnie i znajdujących się w wodzie przedmiotach. Tak powstaje lód denny. On także uszczupla ilość siedlisk dostępnych dla pstrągów. W dolnych partiach rzek pstrągowych pojawia się tzw. podbitka śryżowa. Jest to gąbczasty lód, który przylega do tafli od spodu, zmniejsza światło przepływu wody. Dla wszelkich ryb, także dla pstrągów, jest to bardzo niekorzystne, bo woda przez to płynie o wiele szybciej.
Pstrągi w tych dwóch sytuacjach przyjmują strategię “ratuj się kto może”. Po prostu walczą o przetrwanie. O żerowaniu nie ma mowy. Zalegają tylko i to w miejscach, w których tracą minimalne ilości energi, jednak nie zapadają w odrętwienie jak wiele innych naszych ryb. Można powiedzieć, że ich sposób na przeżycie zimy jest aktywny, ale stacjonarny. Aktywny dlatego, że nie przestają się odżywiać (tylko w skrajnych przypadkach nie jedzą), stacjonarny, bo aż do marca są mało ruchliwe.
Zimą, o czym wiedzą wędkarze, a co również potwierdzają naukowe obserwacje, pstrągi najbardziej aktywne są rano, a drugi raz wieczorem, już po zachodzie słońca. Okresy żerowania nie są jednak długie. Nawet przy dostępności pokarmu duże ryby decydują się raz, najwyżej dwa razy dziennie na atak.
Zima to również okres wędrówek. Dłuższe wędrówki pstrąg robi na początku zimy, po przejściu pierwszej dużej wody. Ich celem jest znalezienie odpowiednich na przezimowanie stanowisk. Czasem pstrągi pokonują, w rzekach niezabudowanych przegrodami, nawet parę kilometrów.
WBo
