Jakie są możliwości prawne wyłączenia jezior lobeliowych z eksploatacji rybackiej i wędkarskiej?
Wśród jezior występujących na terenie Polski szczególnie wyróżnia się grupa jezior lobeliowych. W Słowniku hydrobiologicznym pod redakcją Ludwika Żmudzińskiego (Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 125) pod hasłem lobeliowe jezioro czytamy: Jeden z florystycznych typów jezior, charakteryzujący się obecnością w litoralu stosunkowo rozległych łanów – łąk podwodnych typu Litorellion. Właściwe lobeliowe jeziora znane są w Polsce wyłącznie z Pojezierza Pomorskiego, przy czym powierzchnia ich lustra wody waha się w granicach 5-525 ha. Oprócz gatunku przewodniego – stroiczki jeziorej Lobelia dortmanna, jeziora te zasiedlone są zazwyczaj także przez: brzeżycę jednokwiatową Litorella uniflora, poryblin jeziorny Isoetes lacustris oraz wywłócznika skrętoległego Myriophylum alternifolium. Są to w zasadzie czyste jeziora, o piaszczystych brzegach, a tym samym – o znacznych walorach przyrodniczych i rekreacyjnych.
W licznych opracowaniach przyrodniczych podkreśla się szczególną wartość jezior lobeliowych, które są zaliczane do siedlisk przyrodniczych wymagających ochrony w formie obszarów Natura 2000, wprawdzie nie jako siedliska o znaczeniu priorytetowym, lecz jako pozostałe siedliska przyrodnicze wymagające takiej ochrony (Ewa Symonides, Ochrona przyrody, Warszawa 2007, s. 521).
Przystępując do analizy sytuacji prawnej jezior w ogóle, a jezior lobeliowych w szczególności, należy sięgnąć do dwóch najważniejszych ustaw, jakimi są:
1) ustawa z 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (DzU z 2005 r. nr 239, poz. 2019 ze zm.),
2) ustawa z 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (DzU z 1999 r. nr 66, poz. 750 ze zm.).
Pierwsza z nich, tj. Prawo wodne nakazuje wśród wód śródlądowych powierzchniowych rozróżnić:
- wody płynące, do których zalicza się m.in. wody znajdujące się w jeziorach o ciągłym bądź okresowym naturalnym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych (art. 5 ust. 3 pkt 1 lit. b); takie jeziora określa się zazwyczaj mianem “jezior przepływowych”,
- wody stojące, do których zalicza się m.in. wody znajdujące się w jeziorach niezwiązanych bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi (art. 5 ust. 3 pkt 2); takie jeziora określa się zazwyczaj mianem “jezior bezodpływowych”.
Jeżeli jezioro lobeliowe należy do kategorii jezior przepływowych, czyli wód płynących, to tym samym podlega regulacji art. 12 ust. 1 ustawy rybackiej, która nakazuje podzielenie publicznych śródlądowych wód powierzchniowych płynących na obwody rybackie. Oznacza to, że także jezioro lobeliowe znajdzie się w obwodzie rybackim, na którym będzie prowadzona gospodarka rybacka. Ustawa rybacka sama nie stwarza możliwości wyłączenia jeziora lobeliowego z obwodu rybackiego, taka możliwość pojawi się dopiero wtedy, gdy jezioro lobeliowe zostanie objęte jedną z form ochrony przyrody przewidzianą w ustawie z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (DzU nr 92, poz. 880 ze zm.), ale nie każdą z form znana tej ustawie, lecz jedynie parkiem narodowym lub rezerwatem przyrody oraz – ale to jest już zagadnienie nieco bardziej skomplikowane – obszarem Natura 2000 poza parkiem narodowym i rezerwatem przyrody.
Jeżeli jezioro lobeliowe znajduje się w granicach parku narodowego lub zostało uznane za rezerwat przyrody, to sytuacja jest prosta – z mocy art. 12 ust. 1a ustawy rybackiej wód takiego jeziora w zasadzie nie włącza się do obwodu rybackiego, a to dlatego, że zgodnie z art. 15 ust. 1 pkt 2 ustawy o ochronie przyrody w parku narodowym i rezerwacie przyrody zasadniczo jest zabronione rybactwo. Od tej zasady ustawodawca przewidział wyjątek polegający na tym, że jeżeli plan ochrony (lub zadania ochronne będące surogatem planu ochrony do czasu jego ustanowienia) dopuszcza rybactwo w parku narodowym lub rezerwacie przyrody, to takie wody włącza się do obwodu rybackiego ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami, czyli z prowadzeniem gospodarki rybackiej na tych wodach. Przeprowadzona analiza prowadzi do wniosku, że ochrona jezior lobeliowych przepływowych może być zapewniona w istocie tylko w ten sposób, że jezioro zostanie objęte ochroną rezerwatową (bądź też znajdzie się w granicach parku narodowego), a plan ochrony (zadania ochronne) nie dopuści rybactwa w wodach tego jeziora. Wtedy obowiązuje zakaz z art. 15 ust. 1 pkt 2 ustawy o ochronie przyrody, a każde jego złamanie jest co najmniej wykroczeniem z art. 127 ustawy o ochronie przyrody, dlatego “co najmniej”, ponieważ w sytuacji dalej idących skutków (np. zniszczenie, poważne uszkodzenie lub istotne zmniejszenie wartości przyrodniczej ekosystemu jeziora) wchodzi w rachubę odpowiedzialność za przestępstwo z art. 187 Kodeksu karnego.
Jeżeli jezioro lobeliowe jest jeziorem bezodpływowym, to takie jezioro nie może się znaleźć w obwodzie rybackim (tylko wody płynące dzieli się na obwody rybackie), a uprawnionym do rybactwa na takim jeziorze jest właściciel albo posiadacz gruntów pod wodami jeziora (art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. b/ ustawy rybackiej). Znowu, podobnie jak w poprzednim wariancie, jedyną możliwością ochrony jeziora jest uznanie go za rezerwat przyrody (bądź objęcie go granicami parku narodowego) i niedopuszczenie w planie ochrony (zadaniach ochronnych) rybactwa na jeziorze.
Jeśli zaś chodzi o amatorski połów ryb, w tym przede wszystkim o wędkarstwo, to zgodnie z art. 15 ust. 1 pkt 14 ustawy o ochronie przyrody jest ono w parku narodowym lub rezerwacie przyrody generalnie zabronione, znowu z wyjątkiem polegającym na tym, że plan ochrony lub zadania ochronne dla parku narodowego lub rezerwatu przyrody wyznaczą miejsca, w których amatorski połów ryb będzie dozwolony. Jeżeli ochrona jeziora lobeliowego wymaga zakazu wędkowania, to w sytuacji objęcia takiego jeziora ochroną w granicach parku narodowego lub rezerwatu przyrody wystarczy niewyznaczenie w planie ochrony (zadaniach ochronnych) miejsc, w których wędkarstwo byłoby dozwolone.
Kończąc zbadajmy konsekwencje prawne objęcia jeziora lobeliowego ochroną jako obszaru Natura 2000 poza parkiem narodowym lub rezerwatem przyrody (gdyby jezioro znalazło się w granicach parku narodowego lub rezerwatu przyrody, obowiązywałby surowsze reżim prawny parku lub rezerwatu – art. 36 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody). Reżim prawny obszaru Natura 2000 różni się od reżimu prawnego innych form ochrony przyrody tym, że na obszarze Natura 2000 nie wprowadza się skonkretyzowanych zakazów. Obowiązuje zasada ogólna określona w art. 36 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody, według którego na obszarach Natura 2000 nie podlega ograniczeniu m.in. działalność rybacka, a także amatorski połów ryb, jeżeli nie zagrażają one zachowaniu siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin lub zwierząt ani nie wpływają w sposób istotny negatywnie na gatunki roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000. Gdyby zatem rybactwo lub amatorski połów ryb miały wpłynąć istotnie negatywnie na siedliska i gatunki, dla których ochrony objęto jezioro lobeliowe obszarem Natura 2000, to wtedy rybactwo i amatorski połów ryb byłyby zakazane.
W każdym razie ochrona jezior lobeliowych nie może być oparta wyłącznie na przepisach ustawy rybackiej, gdyż one nie dają ku temu podstaw, lecz musi być skonstruowana z wykorzystaniem przepisów ustawy o ochronie przyrody, przede wszystkim przez ustanowienie ochrony rezerwatowej, włączenie jeziora lobeliowego w granice parku narodowego bądź, w pewnych sytuacjach, przez objęcie takiego jeziora ochroną jako obszaru Natura 2000.
Wojciech Radecki
